Vriendschap & liefde?

Ik speel tegenwoordig met het idee dat mensen van nature twee soorten sociale noden hebben, naast simpelweg het gegeven dat samenwerking praktisch is. Deze zijn vriendschap en romantische liefde. Dat is mijn hypothese.

Lang geleden omschreef ik romantische liefde als een vorm van intense vriendschap die zich lichamelijk en vooral seksueel uitdrukt. De enige manier waarop liefde van vriendschap verschilt, in die opvatting, is de aanwezigheid van seksualiteit. Ik meende dat het mogelijk was precies hetzelfde affectieve voordeel te halen uit vriendschap, als uit liefde. In dezelfde mate. Vrienden kunnen even hard van elkaar houden als geliefden. Ze hebben alleen geen seks met elkaar.

Tegenwoordig ben ik het daar niet volledig meer mee eens. De meeste vriendschappen zijn minder intiem en exclusief dan relaties. En bovendien is het weldegelijk mogelijk dat vrienden seks hebben zonder het als een relatie te beschouwen.
Hoewel de twee op elkaar lijken en ze verwant zijn aan elkaar, zijn de nood aan vriendschap en de nood aan een intieme relatie twee afzonderlijke zaken.

Mensen hebben van nature nood aan een intieme band met een andere persoon, net zoals ze nood hebben aan eten, drinken en slaap. We willen een sterke, zorgende en steunende connectie. Iemand die er is voor ons, en voor wie wij er zijn op onze beurt. Daarom zoeken we een levensgezel, een partner.

Zijnde sociale dieren hebben mensen ook nood aan frequente en betekenisvolle interacties met andere mensen. Behoren tot een bepaalde groep, waarbinnen we een rol hebben en waarop we kunnen terugvallen voor hulp. Daarom gaan we vriendschappen aan.

Een intieme relatie zorgt zeker voor betekenisvolle interacties, maar zij is specifieker en diepgaander dan vriendschap.  Ik vermoed dat het een afzonderlijk verlangen is dat naast de nood aan vriendschap staat.

De menselijke sociale honger is vriendschap; zijn sociale dorst is naar een levensgezel. Beiden zijn even onmisbaar als eten en drinken.

Met levensgezel bedoel ik overigens niet: ‘voor het leven.’ Het is een basisverlangen om een partner te willen hebben. Dat hoeft niet dezelfde te blijven, hoewel het natuurlijk praktischer is als dat wel het geval is. Hetzelfde geldt trouwens voor vrienden.

Ook het seksuele verlangen is iets afzonderlijk. Hoewel het zeker nauw samenhangt met onze nood aan een partner, valt het er niet mee samen. We zoeken niet alleen een partner om seks mee te hebben, maar ook om een intieme band mee te vormen.

Misbegrepen stress

Ik weet niet of het universeel is, maar iets dat me wel eens overkomt is een foute interpretatie van  mijn stress, een vergissing. 

Mijn lichaam en geest hebben namelijk geleerd om stress direct te associëren met sociale problemen. Als er druk op mij rust, heb ik automatisch en behoorlijk onbewust de neiging dat te interpreteren als een teken dat er dreiging van anderen uitgaat. 

Wat de vorm van die dreiging is varieert. Maar een constant gegeven daarin is dat het te maken heeft met mijn verhouding tot een, meestal niet concrete, ander.

Echter, stress is meer algemeen een bericht dat je vertelt dat er iets op til is dat jou aangaat, dat erg belangrijk voor je is. 

Dat bericht kan zowel gaan over het grijpen van een fantastische kans, als het afwenden van naderend onheil. Maar het hoeft helemaal niet iets te maken hebben met anderen, of mijn relatie met hen. Er bestaan ook andere redenen om nerveus te zijn.

Daarom is het belangrijk aandachtig en onderzoekend te zijn. Nagaan wat de werkelijke boodschap van je stress is. 

Zeker wanneer je merkt dat de stress meer en meer toeneemt, en je moeite begint te krijgen verder te werken aan wat je aan het doen was, kan het wel eens zijn dat je in de foute richting aan het kijken bent.

Ikzelf merk bijvoorbeeld soms dat ik nerveus ben voor het halen van een deadline, maar er emotioneel niet helemaal in slaag mijn stress daar aan te koppelen. Hoe meer ik dan probeer mijn werk af te krijgen, hoe trager het gaat en hoe verkrampter ik word. De stress neemt exponentieel toe!

Dat is eigenlijk best verstaanbaar, want een onderbewust deel van mijzelf probeert me te vertellen – wat zeg ik: het schreeuwt me toe! – dat er sociale problemen zijn, dat er dreiging uitgaat van andere mensen. 

Bovendien merkt dat onderbewuste dat ik er niets aan doe. Ik negeer de dreiging en blijf verder werken aan één of andere deadline, waardoor stress met waterval-snelheid overvloeit in paniek, en uiteindelijk doodsangst.

Het is dus best wel belangrijk aandacht te hebben voor wat je lichaam en emoties je te vertellen hebben, zeker als het over stress gaat. Want aanhoudende stress heeft de neiging een grens te overschrijden die je manier van denken compleet omgooit.

Deze tekst zou te lang worden, mocht ik hier op de kenmerken van die verandering en manieren van denken ingaan. Het volstaat te zeggen dat het fight or flight-instinct wakker schiet en dat de amygdala overuren draait.
Doorgaans zijn de ruwe reacties van dit diepgewortelde instinct niet de beste manier om om te gaan met hedendaagse situaties. Dus het is beter om het niet zo ver te laten komen.

Concreet moet ik dus voor mezelf verifiëren dat er niets dreigends is door iets met anderen te doen, met hen te praten, om te gaan. Of natuurlijk door er over te schrijven. :)

Verliefde vlegel

Wie liefde voelt, of eerder, wie als een verloren schelp heen en weer wiegt op de getijden der verliefdheid, is nauwelijks vatbaar voor redelijke gedachten. In feite: dergelijke machtige halen van lust en liefde vallen niet te sturen, toch niet rechtstreeks.

In een metafoor zouden we de praktische rede – bezint eer ge begint – kunnen vergelijken met een sluiswachter die een ingenieus systeem van kanalen en poorten dirigeert om ons gedrag in een wenselijke richting te laten stromen.

Dat systeem van kanalen komt overeen met ons denkkader, onze wereldvisie en persoonlijke waarden. Bij sommige mensen is dit een natuurlijk gemeanderd complex van bochten en kronkels. Bij anderen is het een keurig staaltje architecturaal vernuft: een ordelijk, esthetisch en diep uitgegraven netwerk van kanalen.

Echter, hoe ingenieus en diep die gedachten ook zijn, ze doen er niet toe wanneer direct blootgesteld aan het zoete geweld der liefde.

Denk hierbij aan de zandforten die je als kind maakte op het strand. Als je de tijd kreeg bouwde je muren, een gracht en zelfs een afwateringssysteem.

Maar wat maakt dit alles uit wanneer de verliefdheid zo’n hoge golf is dat muren en grachten er door overspoeld en meegesleurd worden? De verliefdheid vaagt het allemaal gewoon weg.

Een belangrijk verschil met het zandkasteel is dat onze gedachten en redelijk vermogen doorgaans niet voorgoed weggevaagd zijn, maar slechts tijdelijk volledig ondergelopen.

Los van de verheven, prikkelende en euforische emoties die onze wereldvisie kleuren gedurende de verliefdheid, zie ik echter nog een mogelijke meerwaarde in het verliefd zijn. Twee eigenlijk!

Enerzijds toont de liefde ons tijdelijk een ander perspectief, stelt het ons open voor mogelijkheden waar we ons al lang geen vragen meer bij stellen. Voor de liefde proberen we zonder enige twijfel nieuwe ervaringen uit.

Denk maar aan die talloze keren dat je verliefd was en miraculeus bezield raakte voor de hobby’s en interesses van je geliefde. Zaken waar je op jezelf nooit veel om had gegeven, maar die je nu oprecht boeien – als dat ene fantastische wezentje om deze zaken geeft, dan moeten het toch wel belangrijke dingen zijn, nee? 

In ieder geval: de liefde kan ons losweken uit vastgeroeste gewoontes en overtuigingen. Zeg wel: kan, niet: zal.

Anderzijds zie ik verliefdheid ook als een evenwichtstest. Een test die nagaat hoe stabiel onze persoonlijkheid en ons wereldbeeld op dit moment zijn.

Een veel voorkomende manier om om te gaan met instabiliteit is net heel rigide vasthouden aan bepaalde routines en denkbeelden – in feite: het niet of maar minimaal toelaten van verandering en evolutie in je leven.

Die toestand van gespannen stase kan fundamenteel overhoop gegooid worden door de springtij – liefde zet aan tot beweging en transformeert ons wereldbeeld, al is het maar tijdelijk. Delen van ons denkkader of onze persoonlijkheid die te wankel op hun poten staan kunnen er door instorten.

Verliefdheid is een test om na te gaan hoe goed je om kan met verandering – een test om te zien of je kasteel gebouwd is uit zand of graniet.