Het daagt me vandaag hoezeer het leven niet meer is dan een bundel van pijn. Als een zoet brood is ons hele bestaan doorspekt met rozijnen van pijn.
Fysieke pijn door ziekte, honger of ongeval; psychologische pijn door verlies, vernedering of intense teleurstelling; of simpelweg de natuurlijke ontevredenheid die de meesten van ons bij de kraag heeft – we zijn niet blij, niet tevreden met waar we momenteel staan in ons leven.
Verdorie toch! We zijn zelden tevreden, het kan altijd beter. Of minder slecht. Daar ben ik geen uitzondering in. En jij ook niet.
Spontaan moet ik denken aan de woorden van David Hume in Dialogues Concering Natural Religion:
Not satisfied with life, afraid of death. This is the secret chain … that holds us.
Maar zoals ik pleeg te zeggen: het is niet allemaal doom en gloom. Er is een reden dat we niet allemaal van een brug springen. En die reden luidt: betekenisvolheid, zinvolheid.
Doorheen de pijn schemert een diep en intens gevoel van persoonlijke zingeving, een gevoel dat dit er wel degelijk toe doet, dat dit is waar het allemaal om draait. Zelfs wanneer al onze botten gekraakt zijn, onze geest gebroken en al onze projecten tot stof verworden – dan nog is het de moeite wat we hier doen, wat we hier ervaren.
Controversieel als het moge klinken, ik denk dat pijn en zinvolheid hand in hand gaan, dat ze elkaars tegengewicht vormen, als uitersten op eenzelfde schaal. De danspartner van pijn is niet plezier, maar betekenisvolheid.
Maar ik spring vooruit op de dingen. Volgens mij vloeit voldoening als vanzelf voort uit een leven dat in de eerste plaats gericht is op zinvolheid. Ja, ik weet het. Dat klinkt allemaal wollig en vaag. Spreek duidelijk, rare filosoof!
Dit is wat het voor mij de moeite maakt. Me verbonden voelen met anderen, verbonden door de verhalen die we met elkaar delen – soms kwetsbaar, soms stoer en avontuurlijk, soms gewoon zo enorm grappig! Verbonden door wat we samen meemaken – een reis, naar school gaan, erbij zijn wanneer iemand anders er een soepje van maakt. Verbonden door wat we samen bouwen – een relatie, een project, een IKEA-kast.
Ik heb het sterke vermoeden dat dit voor de meeste mensen geldt, maar ben me bewust van de enorme subjectiviteit van wat ik hier neerschrijf. Misschien ben jij anders. Dat is oké.
Ook haal ik grote persoonlijke voldoening door iets nieuw te leren: begrijpen hoe iets of iemand in elkaar zit, wat zijn motivatie is of waarom dat ene plekje tussen mijn ribben raar voelt wanneer ik ruzie heb. Of een nieuwe vaardigheid onder de knie krijgen: spetterende videobewerking, hoe een fantasy kaart te animeren of uitvogelen waarom dat goedkope lichtje uit de Lidl niet werkt, en het fixen.
Weet je nog dat ik zei dat ik vooruit sprong? Wel, nu zijn we daar aanbeland!
Pijn wordt niet alleen overschaduwt door zinvolheid, het werkt er ook mee samen. Pijn is goed, zo lang het niet te extreem of ondraaglijk is.
Mijn irritatie en frustratie dat ik een lichtje kocht dat niet werkt is helemaal goedgemaakt door het feit dat ik het zelf aan de praat gekregen heb. Mind you, ik ben niet zo’n technisch handig persoon, dus het voelt enorm goed dit toch verwezenlijkt te hebben.
En dat is, denk ik, de sleutel van dit hele verhaal: ik zou dat gevoel van voldoening niet gehad hebben mocht het lichtje zonder problemen gewerkt hebben. In feite, ik voel me beter dat het zo gelopen is.
Pijn en moeite vermenigvuldigen de waarde van die zaken die ons leven zinvol maken. En ja, ik zie moeite als een vorm van pijn. Maar da’s oké.
Voelt het niet zoveel zinvoller wanneer je na veel hard werk en tegenslag toch je doel bereikt? Ik vind een diep gesprek hebben met iemand die me aanvankelijk gekwetst heeft duizend keer vervullender dan met iemand die steeds op mijn gevoeligheden let. Oké, goed, misschien geen duizend keer. Maar je vat wat ik wil zeggen.
Hetzelfde fenomeen valt me op bij het leren van vaardigheden: de spreekwoordelijke bloed, zweet en tranen maken bijvoorbeeld trainen in een martial art, en deze onder de knie krijgen, net heel erg betekenisvol voor me.
En nog dit: heb wat compassie voor elkaar, begrijp hoezeer de overgrote meerderheid van ons simpelweg aan het vechten is met de pijn, tegen de pijn – of ervan aan het weglopen. In deze rivier der ervaring ploeteren we nagenoeg allemaal in dezelfde richting.
