De meerwaarde van ascese

Ik ben wel een fan van ascese, maar niet in de religieuze betekenis waarmee het vandaag geassocieerd wordt.

Het woord ascese komt van het Oud-Griekse Askesis, wat oefening wil zeggen. Ascese is een oefening in ontbering waaruit we een bepaalde les kunnen leren.

Die ontbering verschilt van oefening tot oefening, net zoals de les die de oefening ons kan bijbrengen.
Zo zijn er oefeningen die vragen om weinig te slapen, lang niet te eten of voor een bepaalde periode te zwijgen. Andere schrijven voor geen seks te hebben, zich af te sluiten van alle sociale contact of zich bloot te stellen aan extreme warmte of koude. Enzovoort…

Het basis-idee is dat je tijdelijk iets opgeeft dat je eigenlijk wel graag hebt of doet, zodat je met de ontbering ervan kan leren omgaan, en iets bijleert over jezelf. De vaardigheden of inzichten die je daardoor opbouwt hebben vaak een verrijkende impact op hoe je in het leven staat.

Om een ietwat onnozel persoonlijk voorbeeld te geven: lang geleden merkte ik op dat ik niet in staat was te slapen op een betonnen vloer. Dat feit stoorde me enorm, ook later nog. Dus besloot ik als ascese een maand lang op de vloer van mijn kamer te slapen. Wat ik ontbeerde: een comfortabel bed. Maar eenmaal ik dat onder de knie had, kroop ik natuurlijk terug in mijn zachte bed. En hoe heerlijk dat voelde!

Ik weet niet of het volgende voor iedereen geldt, maar twee vormen van ascese hebben een positief effect op mij, naast de les die ze me bijbrachten. De twee vormen zijn vasten (niet of weinig eten) en slaap ontberen (niet of weinig slapen).

Beiden helpen me soms mijn focus aan te scherpen, en met grotere helderheid te zien wat er zich allemaal afspeelt in mijn emotionele binnenwereld. 

Op andere momenten zijn het ook uitstekende stressremmers. Wanneer ik écht honger heb, of doodmoe ben, gebeurt het wel eens dat stress verdwijnt als sneeuw voor de zon en ik gevuld word met een heerlijke innerlijke rust.

Maar die dingen gebeuren niet altijd, en je moet ook zeker niet overdrijven met ascese. Te lang niet eten of slapen is ongezond.

Trouwens: voorbij een bepaald punt verlies ik mijn scherpte opnieuw en vult onrust mijn borst terug. Dat spreekt ook vanzelf: ik heb namelijk vreselijke honger en ben doodmoe.

Echter, ascese omwille de ascese is je reinste onzin! Eenmaal je de te leren les geleerd hebt, of je het effect bereikt hebt waarvoor je de oefening nota bene deed, houdt het weinig steek jezelf nodeloos te ontberen. Ik denk dan aan het celibaat, of aan het clichébeeld van uitgemergelde yogi’s.

Het is niet omdat je in ontbering kan leven, dat je dat ook moet doen.

Vriendschap & liefde?

Ik speel tegenwoordig met het idee dat mensen van nature twee soorten sociale noden hebben, naast simpelweg het gegeven dat samenwerking praktisch is. Deze zijn vriendschap en romantische liefde. Dat is mijn hypothese.

Lang geleden omschreef ik romantische liefde als een vorm van intense vriendschap die zich lichamelijk en vooral seksueel uitdrukt. De enige manier waarop liefde van vriendschap verschilt, in die opvatting, is de aanwezigheid van seksualiteit. Ik meende dat het mogelijk was precies hetzelfde affectieve voordeel te halen uit vriendschap, als uit liefde. In dezelfde mate. Vrienden kunnen even hard van elkaar houden als geliefden. Ze hebben alleen geen seks met elkaar.

Tegenwoordig ben ik het daar niet volledig meer mee eens. De meeste vriendschappen zijn minder intiem en exclusief dan relaties. En bovendien is het weldegelijk mogelijk dat vrienden seks hebben zonder het als een relatie te beschouwen.
Hoewel de twee op elkaar lijken en ze verwant zijn aan elkaar, zijn de nood aan vriendschap en de nood aan een intieme relatie twee afzonderlijke zaken.

Mensen hebben van nature nood aan een intieme band met een andere persoon, net zoals ze nood hebben aan eten, drinken en slaap. We willen een sterke, zorgende en steunende connectie. Iemand die er is voor ons, en voor wie wij er zijn op onze beurt. Daarom zoeken we een levensgezel, een partner.

Zijnde sociale dieren hebben mensen ook nood aan frequente en betekenisvolle interacties met andere mensen. Behoren tot een bepaalde groep, waarbinnen we een rol hebben en waarop we kunnen terugvallen voor hulp. Daarom gaan we vriendschappen aan.

Een intieme relatie zorgt zeker voor betekenisvolle interacties, maar zij is specifieker en diepgaander dan vriendschap.  Ik vermoed dat het een afzonderlijk verlangen is dat naast de nood aan vriendschap staat.

De menselijke sociale honger is vriendschap; zijn sociale dorst is naar een levensgezel. Beiden zijn even onmisbaar als eten en drinken.

Met levensgezel bedoel ik overigens niet: ‘voor het leven.’ Het is een basisverlangen om een partner te willen hebben. Dat hoeft niet dezelfde te blijven, hoewel het natuurlijk praktischer is als dat wel het geval is. Hetzelfde geldt trouwens voor vrienden.

Ook het seksuele verlangen is iets afzonderlijk. Hoewel het zeker nauw samenhangt met onze nood aan een partner, valt het er niet mee samen. We zoeken niet alleen een partner om seks mee te hebben, maar ook om een intieme band mee te vormen.

Misbegrepen stress

Ik weet niet of het universeel is, maar iets dat me wel eens overkomt is een foute interpretatie van  mijn stress, een vergissing. 

Mijn lichaam en geest hebben namelijk geleerd om stress direct te associëren met sociale problemen. Als er druk op mij rust, heb ik automatisch en behoorlijk onbewust de neiging dat te interpreteren als een teken dat er dreiging van anderen uitgaat. 

Wat de vorm van die dreiging is varieert. Maar een constant gegeven daarin is dat het te maken heeft met mijn verhouding tot een, meestal niet concrete, ander.

Echter, stress is meer algemeen een bericht dat je vertelt dat er iets op til is dat jou aangaat, dat erg belangrijk voor je is. 

Dat bericht kan zowel gaan over het grijpen van een fantastische kans, als het afwenden van naderend onheil. Maar het hoeft helemaal niet iets te maken hebben met anderen, of mijn relatie met hen. Er bestaan ook andere redenen om nerveus te zijn.

Daarom is het belangrijk aandachtig en onderzoekend te zijn. Nagaan wat de werkelijke boodschap van je stress is. 

Zeker wanneer je merkt dat de stress meer en meer toeneemt, en je moeite begint te krijgen verder te werken aan wat je aan het doen was, kan het wel eens zijn dat je in de foute richting aan het kijken bent.

Ikzelf merk bijvoorbeeld soms dat ik nerveus ben voor het halen van een deadline, maar er emotioneel niet helemaal in slaag mijn stress daar aan te koppelen. Hoe meer ik dan probeer mijn werk af te krijgen, hoe trager het gaat en hoe verkrampter ik word. De stress neemt exponentieel toe!

Dat is eigenlijk best verstaanbaar, want een onderbewust deel van mijzelf probeert me te vertellen – wat zeg ik: het schreeuwt me toe! – dat er sociale problemen zijn, dat er dreiging uitgaat van andere mensen. 

Bovendien merkt dat onderbewuste dat ik er niets aan doe. Ik negeer de dreiging en blijf verder werken aan één of andere deadline, waardoor stress met waterval-snelheid overvloeit in paniek, en uiteindelijk doodsangst.

Het is dus best wel belangrijk aandacht te hebben voor wat je lichaam en emoties je te vertellen hebben, zeker als het over stress gaat. Want aanhoudende stress heeft de neiging een grens te overschrijden die je manier van denken compleet omgooit.

Deze tekst zou te lang worden, mocht ik hier op de kenmerken van die verandering en manieren van denken ingaan. Het volstaat te zeggen dat het fight or flight-instinct wakker schiet en dat de amygdala overuren draait.
Doorgaans zijn de ruwe reacties van dit diepgewortelde instinct niet de beste manier om om te gaan met hedendaagse situaties. Dus het is beter om het niet zo ver te laten komen.

Concreet moet ik dus voor mezelf verifiëren dat er niets dreigends is door iets met anderen te doen, met hen te praten, om te gaan. Of natuurlijk door er over te schrijven. :)