De filosoof als goede gesprekspartner

Wat voor mij het filosofische debat tot een waardevolle oefening in een manier van (samen)leven maakt, is dat men hierbij de gesprekspartner moet respecteren, moet laten zijn, de kans geven zijn standpunt(en) onder woorden te brengen. 

Het doel van een filosofisch gesprek is niet winnen of je gelijk halen. Nee, het is luisteren naar de ander en zijn standpunten, en op een eerlijke manier onderzoeken hoe deze in elkaar zitten en hoe zij zich verhouden tegenover je eigen standpunten – een wederzijdse poging elkaar te begrijpen, te zien hoe wat de ander zegt past in jouw wereldbeeld en idealiter tot een oprechte consensus te komen. 

Waardevol is die aanvaardende en respectvolle zoektocht naar overeenkomst, eerder dan het al dan niet bereiken van die overeenkomst. 

Los van de intellectuele oefening leert men samenwerking en dat het helemaal niet erg is om van standpunt met iemand te verschillen, dat daar geen conflict uit moet voortvloeien. Bovendien is de ervaring dat iemand je respecteert, serieus neemt en probeert samen te werken ondanks verschillen erg aangenaam. 

Louter voor mezelf sprekende kan ik zelfs zeggen dat het erg bevrijdend en aangenaam voelt iemand platform te geven zonder er tegen in te gaan. Even het eigen standpunt aan de kant zetten en meegaan met wat de ander te vertellen heeft. 

En ook: loskomen van dat gevoel in de conversatie waarin je simpelweg wacht tot het jouw beurt is zonder echt aandacht te hebben voor wat je gesprekspartner te zeggen heeft – een filosofisch gesprek hoort geen machtsstrijd te zijn voor wie het langste aan het woord is.

Je staat met twee in de schijnwerpers, niet alleen. Het gaat over jullie gezamenlijke optreden, wat je er samen van kan maken, niet hoe jij individueel schittert.

Spontaniteit: een dans onder de waterval van het heden

Spontaniteit is het ongeremd handelen naar de eigen wil zonder roekeloos te worden. Hiervoor is het belangrijk in contact blijven staan met die wil, maar ook met de eigen zintuigen. 

Dit wil zeggen voeling te blijven hebben met het heden, met het vliedende moment waarin je je effectief bevindt, en steeds de hand te blijven uitsteken zodat je de waterval van het heden door je vingers heen voelt stromen, zonder dat water te proberen vangen en zonder het te proberen vast houden. 

Je weet dus steeds opnieuw, als een eeuwig opwellende bron, niet alleen wat je wilt, maar ook wat er in en om je heen gebeurt. Luisteren naar jezelf en naar wat je zintuigen te vertellen hebben. 

Vrijelijk jezelf volgen, een dans tussen de regenbogen van de grote waterval van het heden, maar wel oplettend voor gladde stenen.

Actieve verontwaardiging

Iedereen is wel vertrouwd met verontwaardiging: het gevoel dat iets niet eerlijk is, dat het zo niet zou mogen zijn, dat het niet had mogen gebeuren.

Verontwaardiging en het gevoel van onrechtvaardigheid kunnen een krachtige motivator zijn om verandering te brengen in je eigen leven en dat van de mensen om je heen.

Iets eigenaardigs dat me echter opvalt is dat verontwaardiging vaak samengaat met een zekere apathie, met verslagenheid en hulpeloosheid. We ervaren dat iets oneerlijk is, maar we laten na er naar te handelen. We blijven gewoon zitten.

Het is mijn overtuiging dat ervaren dat iets oneerlijk is net de aanzet is om in actie te schieten en de situatie te transformeren naar een betere. 

Ik zeg soms tegen mezelf: als er geen onrechtvaardigheid was in de wereld, zouden we ook het gevoel van rechtvaardigheid niet kennen. Die morele emotie is net ons instrument om een beetje grip te krijgen op de oneerlijkheid van de menselijke conditie.

Echter, ik ben zelf verontwaardigd te zien dat zo veel mensen, mezelf incluis, apathisch blijven bij hun terechte gevoelens van onrechtvaardigheid. Vandaar dat ik deze tekst schrijf. Dit is mijn eerste aanzet om in actie te treden!

Het gevaar van deze apathie is dat het onze wereld betekenislozer en negatiever maakt dan strikt noodzakelijk is. We worden de defaitist waar ik in de vorige keer over sprak. Zulke morele emoties ervaren en niets doen transformeert ons in misantropen en nihilisten. Het verduistert ons wereld- mens- en zelfbeeld tot we wegzinken in zelfmedelijden en melancholie. We verliezen in feite onze hoop en ondernemen niets meer.

Niet dat eenmalig niets doen direct tot zulke dramatische gevolgen leidt. Dat is slechts de extreemste mogelijkheid. Een milder gevolg is de gedachte dat iemand anders er maar wat aan moet doen. Het doet ons en onze omgeving toch geen goed.

Nee, het lijkt me zinvol te luisteren naar ons gevoel van onrechtvaardigheid en te kijken wat we er mee kunnen doen, nu, met hoe onze situatie nu is en wie we nu zijn. En het zeker niet uit te stellen naar later. 

Twijfels over onze eigen nietigheid en machteloosheid mogen niet de overhand krijgen! Het is ten slotte eindeloos veel beter geprobeerd te hebben en gefaald, dan nooit zelfs maar de kracht te vinden een poging te ondernemen. 

Trouwens: als je faalt zie je van daar wel wat je verder doet. Er is altijd wel iets dat je kan doen. :)