Actieve verontwaardiging

Iedereen is wel vertrouwd met verontwaardiging: het gevoel dat iets niet eerlijk is, dat het zo niet zou mogen zijn, dat het niet had mogen gebeuren.

Verontwaardiging en het gevoel van onrechtvaardigheid kunnen een krachtige motivator zijn om verandering te brengen in je eigen leven en dat van de mensen om je heen.

Iets eigenaardigs dat me echter opvalt is dat verontwaardiging vaak samengaat met een zekere apathie, met verslagenheid en hulpeloosheid. We ervaren dat iets oneerlijk is, maar we laten na er naar te handelen. We blijven gewoon zitten.

Het is mijn overtuiging dat ervaren dat iets oneerlijk is net de aanzet is om in actie te schieten en de situatie te transformeren naar een betere. 

Ik zeg soms tegen mezelf: als er geen onrechtvaardigheid was in de wereld, zouden we ook het gevoel van rechtvaardigheid niet kennen. Die morele emotie is net ons instrument om een beetje grip te krijgen op de oneerlijkheid van de menselijke conditie.

Echter, ik ben zelf verontwaardigd te zien dat zo veel mensen, mezelf incluis, apathisch blijven bij hun terechte gevoelens van onrechtvaardigheid. Vandaar dat ik deze tekst schrijf. Dit is mijn eerste aanzet om in actie te treden!

Het gevaar van deze apathie is dat het onze wereld betekenislozer en negatiever maakt dan strikt noodzakelijk is. We worden de defaitist waar ik in de vorige keer over sprak. Zulke morele emoties ervaren en niets doen transformeert ons in misantropen en nihilisten. Het verduistert ons wereld- mens- en zelfbeeld tot we wegzinken in zelfmedelijden en melancholie. We verliezen in feite onze hoop en ondernemen niets meer.

Niet dat eenmalig niets doen direct tot zulke dramatische gevolgen leidt. Dat is slechts de extreemste mogelijkheid. Een milder gevolg is de gedachte dat iemand anders er maar wat aan moet doen. Het doet ons en onze omgeving toch geen goed.

Nee, het lijkt me zinvol te luisteren naar ons gevoel van onrechtvaardigheid en te kijken wat we er mee kunnen doen, nu, met hoe onze situatie nu is en wie we nu zijn. En het zeker niet uit te stellen naar later. 

Twijfels over onze eigen nietigheid en machteloosheid mogen niet de overhand krijgen! Het is ten slotte eindeloos veel beter geprobeerd te hebben en gefaald, dan nooit zelfs maar de kracht te vinden een poging te ondernemen. 

Trouwens: als je faalt zie je van daar wel wat je verder doet. Er is altijd wel iets dat je kan doen. :)

Aanvaarding: tussen rebellie en verslagenheid

Ik wil jullie vandaag laten kennismaken met twee figuren: de defaitist en de metafysische rebel (een concept van Camus).

Beiden bezitten een kracht die een zwakte wordt wanneer in het extreem doorgedreven. Een aanvaardende houding houdt het midden tussen deze twee extremen. Maar laat me hen aan jullie voorstellen.

De defaitist is degene die zich overal bij neerlegt en alles maar laat gebeuren zonder zelf iets te doen. Het is iemand die geen plaats inneemt in de wereld en enkel bestaat bij gratie van wat er in zijn omgeving gebeurt en wat anderen over zijn hoofd heen bepalen.

De defaitist meent volkomen machteloos te zijn tegen de krachten van de wereld. Wat hij ook probeert: het maakt volgens hem allemaal niet uit, hij heeft er toch geen grip op.

Hij dobbert mee met de stroom, maar maakt geen gebruik van zijn roeispanen of zeilen. Hij is volkomen overgeleverd aan het meanderen van de rivier, vergetend dat hoe klein we ook zijn en hoe sterk de stroom ook is, er altijd iets is dat we kunnen doen.

De (metafysische) rebel daarentegen doet nog het meest denken aan een kwade kleuter die geen snoepje krijgt. Het kan hem niet schelen dat zijn ouders geen geld hebben, of dat er geen snoep in huis is. Hij moet en zal een snoepje krijgen! De wereld moet zich maar aanpassen, veranderen naar zijn grillen.

En net dat is typisch voor de rebel: hij kan geen rust vinden tot de wereld is zoals die volgens hem moet zijn. Wat hij echter vergeet te doen is kijken naar zijn omgeving, naar wat kan en niet kan. Hij houdt enkel rekening met zijn eigen wil. Maar soms zijn er gewoonweg geen snoepjes.

Aanvaarding ligt volgens mij tussen de rebel en de defaitist in, en neemt de beste kwaliteiten van beiden in zich op.

Kairos: grijp het moment!

Het is intussen al weer jaren geleden dat ik voor het eerst hoorde over het inspirerende concept kairos. Dat was tijdens een nogal illustere les ethiek. Ik heb nog vaak aan die les gedacht. Ook vandaag is zo’n dag. Een nieuw kairos-moment presenteert zich.

Kairos slaat op het juiste moment. Persoonlijke kansen en mogelijkheden doen zich voortdurend voor. Kairos is het juiste moment om deze kansen te grijpen, het meest gepaste ogenblik om te handelen. In feite: de juiste timing.

Belangrijk is aandachtig te zijn voor deze kairos-momenten, en het initiatief, de kracht en de moed te vinden ze aan te grijpen, er op in te gaan. Soms lukt dat, soms niet.

Onlangs had ik romantische interesse in een bepaald meisje – oké, goed: ik heb nog steeds interesse in haar. Ik voelde het juiste moment om met haar te praten; zij had al interesse in mij getoond, maar ik heb dat moment laten voorbijvliegen. Het was te laat. Er viel van alles voor waardoor ze nu onbereikbaar is voor mij.

Ik kan niet weten of het anders was gelopen indien ik niet gewacht had; maar ik meen wel dat het mijn persoonlijke taak is ieder kairos-moment dat zich voordoet met beide handen aan te grijpen. Dat versta ik namelijk onder de deugd ‘spontaniteit’.

Een ander, positief, voorbeeld. Toen mijn aikido-sensei vertelde over de opleiding tot aikido-initiator en ik me realiseerde dat ik daarvoor gekwalificeerd ben twijfelde ik, vooral aan mezelf.

Ik zei hem dat het me wel interesseerde, waarop hij me direct liet weten dat hij het een goed idee vond. Ik wou terugkrabbelen.

Gelukkig heb ik daar niet aan toegegeven en alles in het werk gesteld om ingeschreven te raken voor deze cursus. Het is echt iets dat ik wil doen, en dit was een belangrijk kairos-moment voor mij!

En ook vandaag doet zo’n moment zich voor. Er loopt een doctoraats-vacature aan de KU Leuven met als onderwerp ethiek en autisme. Ik voldoe prachtig aan het vereiste profiel voor deze job en voel bovenal in mijn onderbuik dat dit toch wel iets is dat ik zou willen doen.

Maar ook nu knaagt die twijfel. Opnieuw twijfel ik aan mezelf. Het is belangrijk dit kairos-moment aan te grijpen! Ten slotte is het eindeloos veel beter geprobeerd te hebben en gefaald, dan nooit zelfs maar de moed te vinden een poging te ondernemen.

Grijp je kansen, grijp het moment!