Wat is filosofisch denken?

Sinds kort volg ik een cursus Socratisch ondervragen. Deze cursus heeft me vandaag geïnspireerd één aspect van het pentapharmacon met een grote helderheid uit te leggen.

Ik weet dat wat volgt enigszins abstract en technisch is, maar het is een goede toelichting op 'stel doelen'.

---

De kunst van het aanleren van filosofie zou aldus Nelson liggen in het er toe brengen van de student om zijn eigen rede (vermogen tot logisch denken) te koppelen aan concrete voorbeelden uit zijn eigen ervaring, zodat hij dankzij deze koppeling tot een oordeel komt. 

Dit vind ik een interessante combinatie. Het is ook exact wat er vervat zit in de eerste peiler van het pentapharmacon: namelijk rondkijken (zintuigen gebruiken) en de rede hierop betrekken (conclusies trekken en inconsistenties wegwerken). 

Twee gerelateerde aanvullingen echter. In het pentapharmacon kijkt men niet alleen om zich heen, maar ook in zichzelf: herinneringen, aanwezige opvattingen en wat nog veel belangrijker is: de eigen emotionele wereld. Ook daarop wordt de rede toegepast. Ten slotte zijn dit ook ervaringsgegevens: 'ik ben kwaad' is even feitelijk als 'ik zit op een stoel'.

Nu, in emoties zit steevast een curieus staartje verstopt, genaamd onze verlangens. Emoties bevatten altijd een component van verlangen of intentie.

Wat het pentapharmacon voorschrijft is niet alleen een betrekking van ervaring en rede op elkaar, maar eveneens een betrekking van de wil op beiden. De ware oefening in filosofie ligt dus voor mij in het koppelen van de eigen rede aan de eigen verlangens, gebruikmakend van de eigen ervaringen om zo tot een praktisch oordeel te komen.

Verander je wereld

Een heel eenvoudig en evident principe waar ik net over struikelde is het volgende. Het is allemaal goed en wel om bijvoorbeeld in alle situaties onze rust en kalmte te kunnen bewaren, maar we moeten het onszelf ook niet moeilijker maken dan nodig is. Het is veel interessanter ons leven en de wereld om ons heen zo te organiseren dat het gemakkelijker is om kalm te blijven. 

Zo komt voor mij het principe van kalmte neer op zich niet gehaast of opgejaagd te voelen, dat wil zeggen, geen al te grote druk voelen om snel ergens anders te moeten zijn, maar integendeel ervaren dat ik nu nergens anders ben dan waar ik zou willen zijn. 

Dus zorg ik er simpelweg voor dat situaties die druk veroorzaken tot een minimum worden gereduceert, zonder daarom dingen op te moeten geven. 

Om maar voorbeelden te geven: vertrek op tijd, stel geen taken uit tenzij je daar héél goede redenen voor hebt, neem niet te veel hooi op je vork, gun jezelf tijd om te rusten, na te denken of te ontspannen, … 

Hetzelfde geldt eigenlijk voor eender welk ideaal dat we ons voor ogen kunnen stellen. Bijvoorbeeld als we genoeg willen hebben aan onszelf, dan proberen we ons leven zo te organiseren dat we zo weinig mogelijk afhankelijk zijn van anderen. 

Als we positief willen denken, dienen we de eigen omgeving zo positief mogelijk te maken. Want in alle eerlijkheid, het is eenvoudiger een mooie lekkere maaltijd positief te waarderen dan een hoopje verkoolde asse dat ooit doorging voor voedsel.

De ogen van de dood

Verdriet komt door gemis. Mijn gemis. 

Als je van iemand houdt dan doet diens dood eigenlijk maar mild zeer: de mate waarin de dood voor die persoon een slecht iets was, ofwel het geluk dat hij of zij gemist heeft. Dat is erg, maar niet vreselijk. Toch niet voor mij. Want ik ben die andere persoon niet. 

De dood is niet erg. Ik heb de dood in de ogen gekeken, maar hij keek niet terug. Dode ogen kijken je niet aan, nee, ze kijken los door je heen. Ze zijn dromerig, afwezig en spreken over niets dan zachtheid.

Daarentegen, wat werkelijk zeer doet is mijn gemis, wat ik allemaal niet meer kan doen dat ik had willen doen. Onze hoop, dromen en verlangens zijn enorm vervlochten met de levens van onze vrienden en naasten. Het wegvallen van één van hen scheurt het netwerk van dromen en verwachtingen aan flarden. En dat is wat er zo enorm pijn doet. 

Het is misschien schokkend en erg om te zeggen. Maar voor het grootste deel rouwen we om onszelf en onze aan flarden gescheurde dromen. Het rouwproces is dan ook het herschikken van ons wereldbeeld zodat we nieuwe dromen vorm kunnen doen krijgen.