Vijf jaar geleden kreeg ik een opdracht: ik moest een antwoord schrijven op de vraag 'why should I be moral?'
Vandaag dringt het tot me door hoe paradoxaal die vraag eigenlijk is. Waarom? Omdat de enige redenen die men kan geven om moreel te zijn ofwel cirkelredeneringen zijn, ofwel geen morele redenen.
Cirkelredeneringen: men vooronderstelt reeds de aanwezigheid van moraliteit, en doet daar een beroep op om te argumenteren waarom men moreel moet zijn.
Zo kan men beroep doen op situaties en voorbeelden die een moreel gevoel opwekken. 'Als we oude man niet helpen, zal hij een heel pijnlijk aftakelingsproces moeten ondergaan,' 'als we dat arme weeskind een goed pleeggezin geven, zal het een gelukkig leven tegemoet gaan'.
Ook wordt er wel eens beroep gedaan op het maatschappelijk belang: een betrekkelijke vredige samenleving heeft nood aan moraliteit.
Maar al deze argumenten vóóronderstellen de aanwezigheid van een zekere moraliteit. Als de persoon in kwestie niets geeft om pijn en plezier van anderen, noch om het welvaren van de samenleving, dan zal geen enkel moreel argument kunnen overtuigen.
De andere optie zou wel kunnen overtuigen, maar betreft geen morele redenen. Men zou iemand kunnen aanzetten moreel te handelen door hem te verleiden met beloftes en beloningen.
Zo zou de oude man waarvan sprake je uit dankbaarheid een deel van zijn erfenis kunnen nalaten. Goede motivatie! Alleen niet echt moreel te noemen.
De beloning hoeft niet eens materieel te zijn. Waardering en prestige zijn sinds oudsher krachtige drijfveren van menselijk gedrag.
Wanneer je een arm weeskind helpt een goed pleeggezin te vinden, kan dit de waardering van je omgeving oproepen. Het kan je sociale status verhogen. Ook een goede reden! Alleen niet echt moreel te noemen.
Een andere optie is mensen aanzetten tot het juiste gedrag – of fout gedrag voorkomen – door te dreigen met straf of negatieve gevolgen.
Zo zou je kunnen zeggen dat handelen in het belang van de samenleving ook in je eigen belang is: de samenleving kan je beschermen tegen geweld en diefstal.
Maar men hoeft het zo groot niet te zien. De befaamde GAS-boetes zijn een goed voorbeeld van wat ik bedoel: wie ongewenst gedrag vertoont, krijgt een boete, dus men doet er maar goed aan zich te gedragen. Nu, of GAS-boetes in hun opzet slagen is een heel andere kwestie.
Het zal je echter wel duidelijk zijn dat persoonlijke schade proberen vermijden net zo min een morele reden is als persoonlijk voordeel opdoen. Je kan mensen niet moreel maken. Ze moeten het al zijn.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten