De zin: geluk en vrijheid

Met enige vertraging presenteer ik het doel van mijn filosofie: geluk. Eigenlijk gaat deze tekst ook, met een zwaar woord, over de 'zin' van mijn leven.
Terwijl het vorige zondag ging over hoe ik ertoe gekomen ben te filosoferen hierover, en terwijl de rest van deze blog gaat over wat nu eigenlijk te doen om een gelukkig leven te leiden, gaat deze tekst over het doel zelf. Over geluk en vrijheid.

Ik hoop dat ik je kan helpen of een plezier doen met deze toegankelijke tekst.

Herfstgroetjes,

Mieralunar

---

Wie een tekst voor zich heeft doet er goed aan te weten waar deze naartoe gaat, wat het voor ogen gestelde doel is. De meeste teksten van enige kwaliteit bevatten eigenlijk maar een handvol gedachten, de doelstellingen waar dan een hele verhaaldraad rond geweven wordt. Zo ook met mijn recente werk. Omdat je niet geheel onterecht de indruk kan krijgen dat ik tot nu toe losse en nauwelijks met elkaar verwante uitspraken geponeerd heb, wil ik graag eens duidelijk maken waar het mij eigenlijk om te doen is, wat mijn doelstelling is. En dat is niets meer dan het bereiken van geluk en vrijheid. Geluk en vrijheid, twee onlosmakelijk verbonden termen.

Het is zowel doodsimpel als toch niet evident om in basis te vatten wat ik bedoel, omdat het heel goed mogelijk is dat je een beetje van opvatting verschilt over zowel geluk als over vrijheid. Wanneer ik klaar ben met deze schets, zou het heel goed kunnen zijn dat je zegt: ‘dat is allemaal goed en wel, maar voor mij zijn geluk en vrijheid toch iets anders’.

Voor mijn part behoud je je opvattingen over wat geluk en vrijheid zijn. Ik denk dat het goed is zelf je ideeën te vormen. Maar deze tekst presenteert alvast het doel van mijn filosofie. Idealiter is die filosofie een kaart die je kan gebruiken om de weg te vinden naar de toestand die ik geluk noem; die losse fragmenten waarvan sprake zijn eerder een soort richtingsaanwijzers, bordjes – suggesties voor een goede richting of een mooie wandelroute.

Maar goed, waar te beginnen? Om te kunnen vatten wat geluk is moeten we weten wat we zelf zijn, moet jij weten wat je zelf bent. 

Mijn uitgangspunt is dan ook dat mensen voldoende goed werkende eenheden in functie van één doel zijn. Dat is het bondigst gezegd wat we volgens mij zijn. Te bondig, te abstract en zeer zeker niet toegankelijk voor de lezer.
Misschien helpt dit. We zouden een mens kunnen zien als een voetbalploeg en het leven als een speelveld. Er zijn meerdere spelers. Zij hebben elk hun functie. De ene is spits, de ander middenvelder of keeper. Toch zijn zij een eenheid want ze vormen een team. Net zo hebben ze één doel: winnen. Het zijn vaardige spelers en wanneer zij elk hun functie vervullen en samenwerken, zijn zij het beste in staat te scoren. Natuurlijk, zelfs het beste team faalt wel eens.

Nu is het van belang te begrijpen dat ik het vooral over de menselijke geest heb met al zijn ervaringen, gedachten en verlangens. Niemand twijfelt er aan dat hij of zij lijfelijk 'uit één stuk' is. Zo-ook de geest. Net zoals een lichaam armen en benen, een lever en een hart heeft, zo heeft ook onze interne wereld woede en verdriet, rede en lust. Dat zijn de zaken die ons drijven, die ons laten handelen, maken dat we doen. Zo kunnen we bijvoorbeeld handelen omdat we kwaad zijn, omdat we ons seksueel aangetrokken voelen of omdat we een reden of motief hebben. 

Die verschillende mentale drijfveren op basis waarvan we handelen, zijn deel van het geheel. Het zijn de verschillende spelers van Team Geest. Mensen zeggen vaak dat ze tegenstrijdige gevoelens hebben, of dat het rede versus emotie is. Alleen, dat klopt niet. Aan de oppervlakte kunnen die elkaar inderdaad tegenwerken, maar aangezien onze geest één en slechts één uiteindelijk doel heeft, zijn zij eigenlijk teamgenoten. Ze staan aan dezelfde kant. Daarom dat ik ook 'voldoende goed werkende eenheid' zeg: onze geest werkt in functie van één doel, en doet dat voldoende goed – het is dus niet nodig voor de keeper om de taak van de spits over te nemen. Elk heeft zijn plaats op het veld.

Wat ik versta onder vrijheid, is dat de drijfveren die ons handelen bepalen in harmonie met elkaar zijn, samenwerken in plaats van tegenwerken. Als één van hen actief is, is het dat het nodig is in die situatie. Zoals het cliché zegt: verdring niets. De vrije mens handelt op zo'n manier dat alle op dat moment actieve drijfveren het er mee eens zijn en er dus geen spanning is. Vrij zijn is letterlijk het volgen en zijn wie je bent. Laten komen wat komen zal en zijn wat gekomen is. We zijn voldoende goed gebouwd om te leven! 

Geluk wordt bereikt door vrij te zijn. Niet zomaar echter. Het voetbalteam heeft namelijk ook een arts en een coach. Wanneer er een ongeval gebeurt met één van de spelers wordt de wedstrijd stilgelegd, de gewonde onderzocht en vervolgens verzorgd door die arts. 

Welnu, onze geest heeft ook zo'n 'dokter' die in werking treedt als er iets mis loopt. Eveneens de coach, die om een time-out vraagt, kan het spel stilleggen, bijvoorbeeld wanneer het team niet goed op elkaar inspeelt of een speler steeds dezelfde fouten maakt. Dan gaat deze de strategie bespreken opdat het team weer ingespeeld kan raken en die speler niet meer hetzelfde geknoei zal vertonen. 

Droger gesteld: wanneer het volgen van onze drijfveren problemen of intern conflict veroorzaakt, leggen we onszelf even lam, sluiten we ons af voor de buitenwereld en zijn we in onszelf gekeerd. Dat zijn die momenten waarop we bij uitstek zelfbewust zijn, dit is de introspectie. Wat we dan doen is zelfonderzoek, kijken hoe de dingen nu zitten en terugdenken aan herinneringen van gelijkaardige situaties in een poging daar iets uit te leren zodat we het in de toekomst niet meer opnieuw mis gaan doen, of op zijn minst toch beter. Zelfverbetering, zo noem ik het graag. Wij doen aan autogenesis, met een moeilijk woord.

Nog een beeld dat kan helpen is dat van de automechanieker. Wanneer we vlot en probleemloos rijden, kijken we niet in de motorkap. Maar wanneer er iets aan de auto schort – hij maakt geluiden, schokt, heeft een klapband, enzovoort – dan gaan we de wagen stilleggen en de mechanieker er naar laten kijken of eventueel zelf de geklapte band vervangen. 

Ook die zelfverbetering is één onzer drijfveren die we moeten laten zijn en die deel van het geheel is, deel van onze geest. Houd in rekening: zonder autobestuurders geen automechaniekers en je kan je wagen niet herstellen terwíjl je aan het rijden bent. Onze drijfveren leiden ons leven, maar we kunnen ons leven niet leiden wanneer we in onszelf gekeerd aan het sleutelen zijn. 

Geluk is die toestand waarin we onze innerlijke wereld vrij volgen zonder dat er aan de auto gesleuteld moet worden. Dit komt eigenlijk neer op een vlot, goed en geslaagd leven waarin we op een ongedwongen manier maximaal gebruik maken van onze kansen en mogelijkheden.